Malang, Jakarta, Indonesië – Terwijl Sandi stond te kijken naar het geweld dat zich afspeelde op het veld onder hem in het Kanjuruhan Stadion in Malang, Oost-Java, dacht hij dat hij en andere fans in ieder geval veilig zouden zijn op de tribunes.
Maar hij zou ongelijk hebben.
Het was 1 oktober 2022 en zijn team, Arema FC, had zojuist voor het eerst in 23 jaar thuis verloren van hun bittere rivaal Persebaya Surabaya.
In een poging zich te beschermen tegen het fangeweld waar het Indonesische voetbal vaak mee te maken heeft, waren Persebaya-supporters uitgesloten van het bijwonen van de derby, maar zo’n 40.000 Arema-fans hadden het stadion volgepakt en hun gehuil van woede en ongeloof begroette het laatste fluitsignaal.
“Er zweefden die avond veel emoties rond”, vertelde de 31-jarige Sandi aan Al Jazeera. “We waren teleurgesteld over de score. Toen Arema speelde, wilden we dat ze wonnen. Het was een punt van trots voor ons allemaal in de stad Malang.”
Supporters klommen aanvankelijk in kleine groepjes het veld op en renden uit protest naar hun team, waarbij sommigen stoten naar de spelers gooiden. Stewards in limoengroene vesten haastten zich om de spelers te omsingelen en leidden hen naar de veiligheid van de tunnel en de kleedkamers.
Om 21.45 uur, zes minuten na het laatste fluitsignaal, waren ruim honderd supporters het veld opgelopen en begon de oproerpolitie hen met knuppels en trappen terug te slaan richting de tribunes aan de zuidkant van het stadion. Veel fans vielen terwijl ze zich haastten om over de metalen barrières te klimmen en terug de tribunes in te gaan.
De politie was die nacht ook bewapend met traangas, in strijd met de FIFA-regels die het gebruik ervan in stadions verbieden. Om ongeveer 21.50 uur vuurde de politie hun eerste salvo’s traangas en flitsgranaten af in de richting van de fans.
“Het was gewoon chaos”, zei Sandi. “Ik zag mensen wier gezichten blauw waren van het gebrek aan zuurstof. Mensen vielen flauw op de tribunes naast mij.”
Terwijl Sandi’s ogen brandden en naar adem snakte, vluchtte hij naar het hoogste punt van de 10e tribune. Hij trok zijn T-shirt uit, drenkte het in water en wikkelde het om zijn neus en mond. “Ik bleef daar ongeveer een half uur wachten tot het gas was verdwenen”, zei hij.
Sandi had geluk; het gas was niet zo dik in de 10e tribune als in sommige andere, zoals de 13e.
Eerder die middag had de 20-jarige Agus Rian Syah Pratama Putra zijn moeder een bericht gestuurd om te zeggen dat hij naar de wedstrijd ging, en haar later die avond een foto gestuurd waarop hij poseerde tijdens de wedstrijd voor de 13e tribune.
“Het maakte me aan het lachen omdat hij in zo’n vreemde houding stond met zijn benen gespreid”, vertelde zijn moeder, Rini Hanifa, aan Al Jazeera.
Het was het laatste bericht dat ze ooit van haar zoon zou ontvangen.
Agus Rian Syah Pratama Putra bij de wedstrijd in Malang [courtesy of Rini Hanifa]
Zelfs in een land dat zo voetbalgek is als Indonesië, staat Arema FC bekend om het fanatisme van hun steun.
Putra’s liefde voor Arema was zo groot dat hij twee keer van school was gestuurd omdat hij lessen had overgeslagen om wedstrijden bij te wonen.
“Hij was naar de stad Surabaya verhuisd om kinderspeelgoed te maken. Het leverde niet veel op, dus verkocht hij zijn schoenen om kaartjes voor de wedstrijd te kopen,’ vertelde Hanifa aan Al Jazeera. “Hij kwam alleen naar huis om de wedstrijd te bekijken. Hij ging al naar Arema-wedstrijden sinds hij op de basisschool zat, en hij vond ze zo leuk.
Die avond rond 23.00 uur kreeg Hanifa een telefoontje van een neef uit Surabaya, die zei dat hij had gehoord dat er problemen waren geweest tijdens de wedstrijd. Om één uur ‘s nachts had Rini gehoord dat tientallen mensen in het stadion waren vermoord.
In het donker van de nacht gingen Rini en haar man op zoek naar hun zoon. Ze vonden zijn lichaam in een ziekenhuis in Malang.
“Zijn gezicht was zwart en zag eruit alsof het door het gas was verbrand”, zei ze. “Waarom heeft de politie niet gewoon waterkanonnen ingezet? Waarom moesten ze hem vergiftigen?”.
Volgens een officieel rapport van de Indonesische Nationale Commissie voor de Mensenrechten (Komnas HAM) werden naar schatting 45 traangasgranaten afgevuurd in het stadion en stierven 135 mensen door zuurstofgebrek veroorzaakt door het gas en een verbrijzeling toen fans vast kwamen te zitten in knelpunten. terwijl ze probeerden de uitgangen van het stadion te ontvluchten.
Opnamen van mobiele telefoons die van binnenuit bij de uitgangspoorten waren gemaakt, lieten zien dat sommige van hen op slot waren en andere slechts gedeeltelijk opengingen, waardoor fans over elkaar heen klauteren om te ontsnappen.
Kinderen zo jong als drie jaar oud stierven in de armen van hun ouders terwijl ze wanhopig probeerden hen in veiligheid te brengen.
Het was de op een na dodelijkste ramp in een voetbalstadion ter wereld; alleen de ramp in het Estadio Nacional in Peru in 1964 – waarbij 328 mensen omkwamen – kende een hoger dodental.
Na de tragedie beloofden de autoriteiten het Indonesische voetbal te hervormen, dat – hoewel verlevendigd door een levendige fancultuur – lange tijd werd ontsierd door hooliganisme, politiegeweld, onveilige stadions, wanbeheer en corruptie.
Ondertussen zijn er ook onderzoeks- en juridische processen gaande.
Een jaar na de tragedie is Malang nog steeds in diepe rouw.
De aanwezigheid van degenen die stierven in het Kanjuruhan Stadion is overal in Malang; in de spandoeken die door de stad zijn gespannen en die hun gezichten dragen, in de graffiti die op de zijkanten van gebouwen is gekrabbeld, en in het lokale bewustzijn, dat de stad met verdriet omhult.
Veel fans hebben ook het gevoel dat hen gerechtigheid is ontzegd; slechts vijf mensen werden berecht en kregen korte straffen voor hun aandeel in de tragedie.
Het jubileum roept vragen op, voor het Indonesische voetbal en daarbuiten, over hoe een club herstelt van een dergelijke tragedie, wat de toekomst van Arema in petto heeft; over gerechtigheid voor de fans en de families van de slachtoffers.
En of het Indonesische voetbal wordt hervormd zodat zoiets niet meer gebeurt.