Leiders van grote opkomende economieën riepen dinsdag op tot een einde aan de Israëlische oorlog tegen Gaza, en tot het staken van de vijandelijkheden aan beide kanten om de snel verslechterende humanitaire crisis in de Gazastrook te verlichten.
Tijdens een virtuele top onder voorzitterschap van de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa hekelde de BRICS-groep de aanvallen op burgers in Palestina en Israël, waarbij veel leiders de gedwongen verplaatsing van Palestijnen, binnen Gaza of buiten het grondgebied, ‘oorlogsmisdaden’ noemden.
“Wij veroordeelden elke vorm van individuele of massale gedwongen overdracht en deportatie van Palestijnen uit hun eigen land”, luidde de samenvatting van een voorzitter. De groep, die geen gezamenlijke verklaring aflegde, “herhaalde ook dat de gedwongen overbrenging en deportatie van Palestijnen, zowel binnen Gaza als naar buurlanden, ernstige schendingen van de Conventies van Genève en oorlogsmisdaden en schendingen van het Internationaal Humanitair Recht vormen.”
De BRICS bestaan uit Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika, allemaal grote opkomende economieën die op zoek zijn naar meer zeggenschap in een mondiale orde die lange tijd werd gedomineerd door de Verenigde Staten en hun westerse bondgenoten. Deze landen worden vaak gezien als leiders van wat in het internationale beleid het ‘mondiale zuiden’ wordt genoemd.
Maar het waren niet alleen deze vijf landen die dinsdag over de oorlog spraken. Eerder dit jaar waren de BRICS overeengekomen om Egypte, Ethiopië, Argentinië, Saoedi-Arabië, de VAE en Iran vanaf 2024 uit te breiden en toe te voegen als leden. De leiders van deze zes landen namen ook deel aan de bijeenkomst die door Zuid-Afrika was bijeengeroepen. Ook secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Antonio Guterres, nam deel aan de top.
De samenvatting van de stoel – in wezen een samenvatting van de stemming in de kamer – benadrukt de groeiende roep vanuit het Zuiden om de oorlog in de Gazastrook te beëindigen. Het conflict begon na een aanval op Israëlische gemeenschappen op 7 oktober door de gewapende groep Hamas, waarbij 1.200 mensen werden gedood en 240 anderen werden gegijzeld. Als reactie hierop heeft Israël onophoudelijk Gaza beschoten, ziekenhuizen, scholen en vluchtelingenkampen aangevallen en ruim 13.000 mensen, waaronder veel kinderen, gedood, wat in strijd is met de internationale wetten.
Sindsdien hebben miljoenen mensen in Afrika, Azië en het Midden-Oosten gedemonstreerd voor een “Vrij Palestina” en opgeroepen tot een staakt-het-vuren. Deskundigen in Afrika en elders hebben de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie beschuldigd van hypocrisie omdat ze beweren bolwerken van de democratie en de mensenrechten te zijn, terwijl ze de Israëlische oorlog in Gaza steunen.
Een ‘groeiende assertiviteit’
Hoewel de samenvatting van de voorzitter volgens Steven Gruzd, analist bij het South African Institute of International Affairs (SAIIA), “mild en enigszins evenwichtig” leek, waren sommige landen strijdlustiger in hun presentaties.
In zijn openingsverklaring tijdens de bijeenkomst zei de huidige BRICS-voorzitter, president Ramaphosa van Zuid-Afrika, dat de acties van Israël “een duidelijke schending zijn van het internationaal recht” en dat de “collectieve bestraffing van Palestijnse burgers door Israël “een oorlogsmisdaad is … wat neerkomt op een tot genocide”. Ramaphosa zei ook dat Hamas “het internationale recht heeft geschonden en ter verantwoording moet worden geroepen”.
De houding van India was relatief zachter, waarbij minister van Buitenlandse Zaken Subrahmanyam Jaishankar zei dat er “behoefte was aan terughoudendheid en onmiddellijke humanitaire steun”, evenals “vreedzame oplossing door middel van dialoog en diplomatie”.
Veel van de lidstaten, waaronder Rusland en Brazilië, hebben eerder kritiek geuit op het non-stop bombardement van Israël en nu op de grondinvasie van de Gazastrook. China van zijn kant was deze week gastheer van een delegatie van moslimlanden, functionarissen en organisaties die op zoek waren naar een staakt-het-vuren, waaronder de Palestijnse Autoriteit (PA).
India heeft zich echter niet zo uitgesproken en heeft in eigen land de pro-Palestijnse marsen hardhandig neergeslagen, schijnbaar de kant van Israël en zijn grootste weldoener, de VS, gekozen in wat gezien wordt als een verdeeldheid binnen de BRICS zelf.
Maar die verdeeldheid leek niet opvallend op de top van dinsdag, die volgens deskundigen de eerste bijeenkomst in zijn soort is voor een groep die zich voorheen op economische kwesties concentreerde.
“Ik weet niet zeker of ik me een soortgelijke buitengewone top kan herinneren”, zei Gruzd tegen Al Jazeera. “Het weerspiegelt wel de groeiende assertiviteit en het vertrouwen van de BRICS-groepering, en niet het wachten op het Westen. De BRICS-landen hebben zich over het algemeen teruggetrokken voor politieke en veiligheidskwesties; deze bijeenkomst gaat tegen die trend in.”
Samen vertegenwoordigen de BRICS-landen 40 procent van de wereldbevolking en een kwart van de wereldeconomie.
President Ebrahim Raisi van Iran – de aartsvijand van Israël – zei dat de Palestijnen een referendum moeten houden om hun lot te bepalen.
Toch hebben veel BRICS-landen – en niet alleen India – banden met Israël opgebouwd die ze niet willen verbreken.
China heeft enorme investeringen in Israël, merkt Gruzd op, terwijl India nog diepere historische banden met het land heeft en militaire en technologische partnerschappen met het land heeft. Maar nu het vurige Iran zich bij de groep zal aansluiten, kan India wellicht geen invloed uitoefenen op de manier waarop een nieuwe BRICS+ op Israël zal reageren, zei Gruzd.
Zuid-Afrika, momenteel het kleinste BRICS-land, en een land dat zelf ruim veertig jaar lang een onderdrukkend apartheidsregime heeft ervaren, ziet zijn eigen strijd weerspiegeld in die van de Palestijnen en is consequent een van de luidste oproepen tot een staakt-het-vuren geweest, aldus analisten.
Tegelijkertijd is het land lange tijd de grootste handelspartner van Israël in Afrika geweest. Dinsdag leek die relatie een keerpunt te hebben bereikt.
Parlementsleden stemden voor de sluiting van de Israëlische ambassade in Pretoria, wat een keerpunt in de crisis betekende. Diplomaten uit het land waren op 6 november al uit Israël teruggeroepen. Israël riep maandag zijn ambassadeur in Zuid-Afrika, Eliav Belotserkovsky, terug voor “overleg” als reactie op de groeiende vijandigheid van Pretoria.
Naast Bangladesh, Bolivia, de Comoren en Djibouti heeft ook Zuid-Afrika vorige week een verwijzing ingediend bij het Internationaal Strafhof (ICC) om te onderzoeken of er in Gaza oorlogsmisdaden zijn gepleegd.
Een keerpunt?
Maandag oefende de Zuid-Afrikaanse minister in het presidentschap Khumbudzo Ntshavheni verdere druk uit en riep op tot een ICC-bevel tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, eraan toevoegend dat het een “totale mislukking” zou zijn als de rechtbank de leider niet zou onderzoeken.
Eerder dit jaar was Zuid-Afrika erin geslaagd Rusland ervan te overtuigen president Vladimir Poetin niet naar de jaarlijkse BRICS-top in augustus te sturen vanwege een arrestatiebevel van het ICC tegen hem wegens oorlogsmisdaden gepleegd in Oekraïne. Als Poetin de top in Zuid-Afrika had bijgewoond, zou het land, dat het ICC heeft ondertekend, verplicht zijn geweest hem te arresteren.
Het BRICS-standpunt van dinsdag, op instigatie van Zuid-Afrika, zou meer landen ertoe kunnen aanzetten zich uitgesproken uit te spreken over de oorlog, zegt Muhammed Desai van Africa4Palestine, een belangenorganisatie.
“Zuid-Afrika is een belangrijke economische en politieke grootmacht op het Afrikaanse continent en ook een land met een van de meeste ambassades en hoge commissies ter wereld”, zei Desai. “Dus zijn standpunt en positie hebben invloed binnen de diplomatieke arena.”
Maar het politieke gewicht van de coalitie is niet groot genoeg om enige echte invloed te hebben op de richting van de Israëlische oorlog, zeggen anderen. “Eerlijk gezegd denk ik niet dat ze rechtstreeks veel invloed op Israël hebben”, zegt Gruzd van SAIIA. “Ik denk ook niet dat het veel effect zal hebben op het Westen, afgezien van het versterken van de stemmen die oproepen tot een staakt-het-vuren.”
Hun invloed wordt echter steeds groter. Tientallen landen hebben zich aangemeld of interesse getoond om zich aan te sluiten bij de BRICS, een belangrijke reden voor de expansie eerder dit jaar, nu landen proberen hun afhankelijkheid van het door de VS geleide westerse financiële systeem te verminderen.
Rusland, dat in 2024 het presidentschap van de groep zal bekleden, zal naar verwachting aandringen op het gebruik van lokale valuta voor internationale handelsbetalingen, in tegenstelling tot de dominante Amerikaanse dollar.
Sommigen zeggen dat dat platform noodzakelijk is om de stem van het Mondiale Zuiden te laten horen. “Binnen de mondiale wereldorde biedt de BRICS een andere stem”, zei Desai van Africa4Palestine, en “die is nodig om de huidige westerse hegemonistische visie tegen te gaan”.